مدخل جنگ جهانی اول در دانشنامۀ جهان اسلام / به قلم عبدالحسین آذرنگ

                                                                                                        


جنگ‌ جهانی‌ اول ، نیز معروف‌ به‌ جنگ‌ بزرگ‌ (اوت‌ 1914 ـ نوامبر 1918/ ماه‌ رمضان‌ 1332 ـ صفر 1337)، نخستین‌ جنگ‌ جهانی‌ که‌ سراسر قاره‌ اروپا، روسیه‌، منطقه‌ خاورمیانه‌، بخشهایی‌ از افریقا، امریکا و خاور دور را فراگرفت‌ و 26 کشور، از جمله‌ ایران‌، در آن‌ درگیر شدند. مقاله‌ حاضر، شامل‌ این‌ بخشهاست‌:


1) درآمد

2) در جهان‌ اسلام‌

3) در ایران‌

1) درآمد. بهانه‌ آغاز جنگ‌ جهانی‌ اول‌، قتل‌ فرانتس‌ فردیناند (ولیعهد اتریش‌) و همسرش‌ (در 28 ژوئن‌ 1914) به‌ دست‌ یک‌ جوان‌ صرب‌ بوسنیایی‌ در سارایوو، پایتخت‌ بوسنی‌، بود، اما رقابت‌ و نارضایتی‌ کشورهای‌ قدرتمند اروپایی‌ و تعارض‌ جدّی‌ منافع‌ آنان‌ در سراسر جهان‌ زمینه‌ساز آن‌ بود (رجوع کنید به تیلور، ص‌ 1ـ12؛ برای‌ تحلیلهای‌ دیگر در این‌ زمینه‌ رجوع کنید به هنیگ، ص‌ 6 به‌ بعد). در این‌ جنگ‌، کشورها در دو دسته‌ متفقین‌ (نیروهای‌ متفق‌) و دولتهای‌ مرکزی‌ در برابر هم‌ صف‌آرایی‌ کردند. متفقین‌ عبارت‌ بودند از انگلستان‌، ایتالیا، بلژیک‌، پرتغال‌، روسیه‌ که‌ بر اثر انقلاب‌ اکتبر 1917 از جنگ‌ خارج‌ شد (تیلور، ص‌ 237ـ241؛ گرنویل‌، کتاب‌ 1، ص‌ 206؛ نیز رجوع کنید به < جنگ‌ بزرگ‌ >، ج‌ 6، ص‌ 161)، ایالات‌ متحده‌ امریکا که‌ در 5 آوریل‌ 1917/ 12 جمادی‌الا´خره‌ 1335 عملاً وارد جنگ‌ شد (گرنویل‌، همانجا)، رومانی‌، ژاپن‌، صربستان‌، فرانسه‌، مونته ‌نگرو و یونان‌. دولتهای‌ مرکزی‌ نیز مشتمل‌ بودند بر آلمان‌، اتریش‌ ـ مجارستان‌، حکومت‌ عثمانی‌ و بلغارستان‌ ( < جنگ‌ بزرگ‌ >، ج‌ 1، ص‌ 3 به‌ بعد؛ گرنویل‌، کتاب‌ 1، ص‌ 127ـ 135). به‌رغم‌ اعلام‌ بی‌طرفی‌ ایران‌، بخشهایی‌ از این‌ کشور اشغال‌ شد و پیامدهای‌ جنگی‌ ناخواسته‌ بر آن‌ تحمیل‌ گردید (رجوع کنید به ادامه‌ مقاله‌). 

 

 
ادامه مطلب ...